fot. Mariusz Orlikowski
Co robić by przywrócić jerzykom siedliska?
Najważniejsze wymagania jerzyków. Nie ma ich wiele ale są bardzo ważne dla jerzyków.
1. Jerzyk jest ptakiem, który żyje długo i zawsze wraca do wybranego przez siebie siedliska. Zatem siedlisko musi być trwałe i to na wiele, wiele lat.
2. Jerzyk całe swoje dorosłe życie spędza w powietrzu ale czasem musi się schronić przed deszczem, burzą, wichurą czy chłodem i przede wszystkim musi wysiedzieć i wykarmić pisklęta. Zatem siedlisko musi mieć dogodny dolot i znajdować się tak wysoko by młode jerzyki mogły bezpiecznie opuścić siedlisko i rozpocząć pierwszy samodzielny lot. Jerzyki nie uczą się latać tak jak wszystkie inne ptaki, potrafią rozpocząć lot gdy tylko wyrosną im lotki i sterówki i osiągną odpowiednią masę ciała.
3. Siedlisko musi zapewniać jerzykowi bezpieczeństwo przeżycia i odchowania młodych. Wymiary jerzyka to długość 16 – 18 cm oraz rozpiętość skrzydeł 40 – 44 cm. Masa ciała jerzyka to ok 55 g. Te dane wyznaczają minimalne wymiary siedliska i wymiar otworu wlotowego. Jerzyk potrafi zmieścić się w tak małej szczelinie, że wydaje się to aż nieprawdopodobne, jednak trudno z takiego siedliska oczekiwać sukcesów lęgowych. Bezpieczny otwór wlotowy powinien mieć powierzchnię 20 – 25 cm2 a więc wymiary 3,5 x 6cm, średnicę 5cm lub kwadrat 5x5cm . Wymiary skrzynki lęgowej zapewniającej jerzykowi dobre warunki rozwoju to 20x20x45 cm (wymiary wewnętrzne). W mniejszych skrzynkach jerzyk też się osiedli i wyprowadzi młode, jednak skrzynka powinna być dostosowana do rozmiarów jerzyka. Otwór wlotowy umieszcza się kilka cm nad podłogą w długiej ścianie i blisko ściany bocznej.
4. Jerzyki są ptakami innymi niż wszystkie. Zamiast strzec pilnie swego terytorium, lubią wspólnie łowić owady, latając całymi zwartymi gromadami. I tak samo lubią mieszkać obok siebie. Do pojedynczej skrzynki czy innego siedliska jerzyk raczej się nie sprowadzi. O tym nie można zapomnieć wybierając miejsce dla jerzyków.
5. Siedlisko jerzyka oprócz odpowiednich wymiarów i położenia musi zapewnić odpowiednie warunki klimatyczne. Co to znaczy? Siedlisko jerzyka nie może być narażone na zalanie przez deszcz. Nie może być narażone na szybkie zmiany temperatury. Jerzyki często osiedlają się od strony północnej lub wschodniej.
Wierzymy, że tylko zespolenie wysiłków wszystkich przyjaciół jerzyków,
wykorzystanie ich wiedzy i doświadczenia, przyniesie sukces i uratuje jerzyki
w Polsce.
6. Jerzyki trudno jest „namówić” do osiedlenia się w nowym miejscu. Przykładem miejsca, który wydaje się być bardzo dobrym, a które rzadko jest zasiedlane, są skrzynki lęgowe w wieżach budowanych specjalnie dla jerzyków. Tu przychodzi z pomocą nazwa jerzyka w języku niemieckim: Mauersegler, czyli „żeglarz po murze”. Mam swoją hipotezę wynikającą z wieloletniej obserwacji jerzyków. Gromada jerzyków lecąc wzdłuż ściany domu płoszy siedzące na niej owady. Za następnym przelotem, zwykle po 10 – 15 sekundach jerzyki chwytają te owady. Jerzyk codziennie przelatuje ok 1000 (tysiąc) kilometrów i zjada kilka do kilkunastu tysięcy owadów. Zatem owa ściana jest jerzykom niezbędna żeby wyżywić siebie i pisklęta. Przy wieży takiej ściany niema.
Gdy podsumujemy te wymagania to dojdziemy do wniosku, że najlepszymi siedliskami jerzyków są otwory maczulcowe (otwory po rusztowaniach) w starych budowlach a więc w basztach i murach obronnych, na ścianach średniowiecznych kościołów i zamków.
Tam jerzyki osiedlały się od setek lat.
Dobrymi siedliskami są stropodachy zaopatrzone w odpowiednie otwory wlotowe a od wewnątrz w wygrodzone siedliska. To są miejsca w których jerzyki żyją od kilkudziesięciu lat i które zostały uznane w 2008 roku przez Ministra Środowiska za naturalne siedlisko jerzyków w Polsce.
Skrzynki lęgowe jeśli mają spełnić wszystkie wymagania powinny być umieszczone pod okapem dachu lub wbudowane w warstwę ociepleniową. Trwałość drewnianych skrzynek lęgowych to zaledwie kilka lat. Skrzynki powinny mieć możliwość otwarcia jednej ściany by umożliwić okresowe czyszczenie – co 2, 3 lata. Trwalsze są skrzynki z trocinobetonu lub w postaci pustaka. Są jednak ciężkie i wymagają solidnego zamocowania.
To są podstawowe „życzenia jerzyków” by chciały się osiedlić, przemyślmy co naprawdę możemy dla nich zrobić.
Poznań, 19.04 2020 Adam Gatniejewski